Anemiya Nədir?

Vücudunuzdakı az sayda sağlam qırmızı qan hüceyrəsinə anemiya deyilir. Hər yaşda görülə bilən çox yayılmış bir xəstəlikdir. Kişilərə nisbətən qadınlarda daha çox görülür. Ən çox görülən qan xəstəliyidir. Tam qan sayımında (hemogram), aşağı hemoglobin (HGB) və ya hematokrit (HCT) səviyyəsi ilə təyin edilir. Hemoglobin qırmızı qan hüceyrələrinin əsas proteinidir. Onun işi oksigeni toxumalara və orqanlara daşımaqdır. Bu səbəbdən anemiya əlamətlərinin çoxu orqanlarda oksigen çatışmazlığıdır.

Anemiya simptomları

Anemiya simptomları o qədər yüngül ola bilər ki, heç bir simptom olmadan rutin qan testi zamanı ortaya çıxa bilər. Müəyyən bir anda qan hüceyrələriniz azaldıqca simptomların tezliyi və şiddəti artır. 

Anemiya simptomlarına aşağıdakılar daxildir:

• Başgicəllənmə, başgicəllənmə və ya huşunu itirə biləcəyinizi hiss etmək
• Sürətli və ya qeyri-adi ürək atışı
• Qan təzyiqi problemləri
• Baş ağrısı
• Sümüklərinizdə, sinə, mədə və oynaqlarınızda ağrı
• Uşaqlar və yeniyetmələr üçün böyümə problemləri
• Nəfəs darlığı
• Solğun və ya sarı dəri
• Soyuq əllər və ayaqlar
• Yorğunluq və ya zəiflik
• Genişlənmiş limfa düyünləri
• Kövrək dırnaqlar
• Saç tökülməsi
• Buz, gil və ya torpaq yeməyə can atmaq

Anemiyanın səbəbləri

Bədəndə qırmızı qan hüceyrələrinin yetişməsi üçün diyetik dəmir, B-12 vitamini və folat lazımdır. Normalda, bədənin qırmızı qan hüceyrələrinin yüzdə 0,8 ilə 1-i hər gün yenilənir və qırmızı hüceyrələrin orta ömrü 100 ilə 120 gündür. Qırmızı qan hüceyrəsi istehsalı ilə məhv edilməsi arasındakı bu tarazlığı mənfi təsir edən hər hansı bir proses anemiyaya səbəb ola bilər.

Anemiyanın səbəbləri ümumiyyətlə qırmızı qan hüceyrəsi istehsalını azaldan və qırmızı qan hüceyrəsinin məhvini artıran səbəblərə bölünür.

Qırmızı qan hüceyrəsi istehsalını azaldan amillər

Qırmızı qan hüceyrəsi istehsalını azaldan və anemiyaya səbəb olan şeylərə aşağıdakılar daxildir:

• Böyrəklər tərəfindən istehsal olunan eritropoetin hormonu tərəfindən qırmızı qan hüceyrəsi istehsalının qeyri-adekvat stimullaşdırılması
• Pəhrizdə dəmir, B-12 vitamini və ya folatın çatışmazlığı
• Hipotireoz

Qırmızı qan hüceyrələrinin məhv edilməsini artıran amillər

Digər tərəfdən, qırmızı qan hüceyrələrini yarandıqlarından daha sürətli məhv edən hər hansı bir xəstəlik anemiyaya səbəb ola bilər. Bu, ümumiyyətlə aşağıdakılara görə baş verə bilən qanaxma ilə əlaqədardır.

• Endometriozis
• Qəzalar
• Mədə-bağırsaq qanaxması (Ülser, hemoroid, qastrit)
• Hissə
• Doğum
• Uşaqlıqdan çox qanaxma
• Əməliyyat
• Siroz
• Xərçəng
• Kimyoterapiya
• Myelofibrozis
• Hemoliz, qırmızı qan hüceyrələrinin qırılması və ya bəzi dərmanlarla meydana gələ biləcək Rh uyğunsuzluğu
• Qaraciyər və dalaq xəstəlikləri
• Genetik xəstəliklər, məsələn:
  • Qlükoza-6-fosfat dehidrogenaz (G6PD) çatışmazlığı
  • Talassemiya
  • Oraq hüceyrəli anemiya

Ancaq ümumiyyətlə, dəmir çatışmazlığı anemiyanın ən ümumi səbəbidir. Dəmir çatışmazlığı anemiyası anemiya hallarının demək olar ki yarısını təşkil edir və dünya miqyasında böyük bir qidalanma pozğunluğudur.

Anemiya növləri

Yaygın anemiya növləri aşağıda verilmişdir.

• Aplastik Anemiya
• Fankoni Anemiyası
• Hemolitik Anemiya
• Dəmir çatışmazlığı anemiyası
• Oraq hüceyrə anemiyası
• Talassemiya
• Pernicious Anemiya

Anemiya diaqnozu

Anemiya diaqnozunun qoyulması üçün ilk addım sağlamlıq tarixçənizi və fiziki müayinəni aparmaqdır. Sağlamlıq tarixçənizi götürərkən ailənizdən irsi xəstəliklər haqqında məlumat istənə bilər.

Orak hüceyrəli anemiya kimi bəzi anemiya növlərinin ailə tarixi kömək edə bilər. Evdə və ya iş yerində zəhərli maddələrə məruz qalma tarixi bir ətraf mühit səbəbini göstərə bilər.

Laboratoriya müayinələri diaqnozu təsdiqləmək və anemiyanın səbəbini tapmaqda istifadə olunan metoddur.

Anemiya diaqnozu üçün testlər:

• Tam qan sayımı (Hemogram): Hemogram qırmızı qan hüceyrələrinin sayını və ölçüsünü göstərir. Ağ qan hüceyrələri və trombositlər kimi digər qan hüceyrələrinin səviyyələrinin normal olub olmadığını da göstərir.
• Serum dəmir səviyyələri: Bu qan testi dəmir çatışmazlığının anemiyanın səbəb olub olmadığını göstərir.
• Ferritin: Bu qan testi dəmir ehtiyatlarını  analiz edir.
• Vitamin B-12: Bu qan testi B-12 vitamini səviyyələrini göstərir və vitamin çatışmazlığının anemiya səbəbi olub olmadığını təyin etməyə kömək edir.
• Folik turşusu: Bu qan testi serum folat səviyyəsinin aşağı olub olmadığını və vitamin çatışmazlığının anemiya səbəbi olub olmadığını təyin etməyə kömək edir.
• Nəcisdə gizli qan: Bu testdə nəcisdə qan olub olmadığını görmək üçün nəcis nümunəsinə kimyəvi maddə tətbiq olunur. Əgər analiz müsbətdirsə, deməli ağızdan rektuma qanaxma var. Mədə xoraları, ülseratif kolit və kolon xərçəngi kimi problemlər nəcisdə qana səbəb ola bilər.

Anemiya müalicəsi

Anemiyanı müalicə etmək üçün əvvəlcə bunun nəyə səbəb olduğunu tapmaq lazımdır. Anemiya müalicəsi anemiyanın növündən və səbəbindən asılı olaraq dəyişir.

Yetərli miqdarda dəmir, B-12 vitamini və folatın səbəb olduğu anemiya vitamin və mineral əlavələrlə müalicə olunur. Bəzi hallarda, həzm sistemindən düzgün şəkildə çəkilmədiyi üçün B-12 enjeksiyonlarına ehtiyac var.

Doktorunuz və qidalanma mütəxəssisi uyğun miqdarda vitamin, mineral və digər qida ehtiva edən bir pəhriz tövsiyə edə bilər. Düzgün pəhriz bu tip anemiyanın təkrarlanmasının qarşısını almağa kömək edə bilər.

Bəzi hallarda, anemiya şiddətlidirsə, həkimlər sümük iliyində qırmızı qan hüceyrəsi istehsalını artırmaq üçün eritropoietin inyeksiyasından istifadə edirlər. Qanaxma baş verərsə və ya hemoglobin səviyyəsi çox aşağıdırsa, qan köçürülməsinə ehtiyac ola bilər.

Xülasə olaraq, anemiya səbəbindən asılı olaraq, pəhriz modifikasiyasından sümük iliyi transplantasiyasına qədər geniş bir müalicə variantı mövcuddur.

Anemiya üçün qidalanma məsləhətləri

Anemiyanın ən böyük səbəbi diyetik dəmir, B-12 vitamini və folat kimi vitamin çatışmazlığıdır. Gündəlik vitamin və dəmir ehtiyacları cinsinə və yaşına görə dəyişir.

Qadınların aybaşı dövründə dəmir itkisi artır. Bundan əlavə, hamiləlik və laktasiya dövründə fetus inkişafı səbəbindən kişilər daha çox dəmir və folata ehtiyac duyurlar.

Dəmir

Yetkin yaş qrupu üçün tövsiyə olunan gündəlik dəmir qəbulu aşağıdakı cədvəldə verilmişdir.

Kişilər üçün	8 mq
Qadınlar üçün	18 mq
Hamiləlik zamanı	27 mq
Emzirərkən	9 mq

50 yaşdan yuxarı kişilər və qadınlar gündə yalnız 8 milliqram (mq) dəmirə ehtiyac duyurlar. Yalnız pəhriz sayəsində kifayət qədər dəmir səviyyəsinə nail olmaq mümkün deyilsə, əlavə tələb oluna bilər.

Dəmir ehtiva edən qidalar

• Toyuq, dana və ya quzu qaraciyəri
• Hindi eti
• Qırmızı ətlər
• dəniz məhsulları
• Taxıl
• Yayılmış yulaf
• Mərci
• Lobya
• İspanaq

Folat

Folat, folik turşusunun bədəndə təbii olaraq meydana gələn bir formasıdır.

14 yaşdan yuxarı kişilər və qadınlar üçün gündə 400 mikroqram folata (mkq / DFE) ehtiyac var.

Hamilə və ya süd verən qadınlar üçün tövsiyə olunan qəbul gündə 600 mkq / DFE-ə qədər artır.

Folatla zəngin qidalara aşağıdakılar daxildir:

• Mal əti və quzu qaraciyəri
• Mərci
• İspanaq
• Şimali lobya
• Qulançar
• Yumurta

Folik turşusunu zənginləşdirilmiş taxıl və çörəklərlə pəhrizinizə əlavə edə bilərsiniz.

Vitamin B12

Yetkinlər üçün gündəlik Vitamin B-12 miqdarı 2.4 mkq-dır. Hamilə qadınlara və yeniyetmələrə gündə 2,6 mkq, ana südü ilə qidalandıranlara gündəlik 2,8 mkq ehtiyac var.

Mal əti qaraciyəri və istiridyə B-12 vitamininin ən yaxşı mənbələrindən biridir. 

B12 vitamininin digər mənbələri bunlardır:

• Balıq
• Və
• Quşçuluq
• Yumurta
• Süd məhsulları

Pəhrizdən kifayət qədər Vitamin B-12 almayanlar üçün əlavə əlavələr mövcuddur.