Mədə Xərçəngi

Mədə xərçəngi adətən (təxminən 95%) mədə divarlarının daxili astarında (vəzi quruluşu) başlayan və xərçəng irəlilədikcə mədə divarına daha dərindən nüfuz edən xərçəng növüdür. Mədə xərçəngi rastlanma tezliyinə görə bütün xərçəng növləri arasında 5-ci yerdədir. Mədə xərçəngi kişilərdə qadınlara nisbətən təxminən iki dəfə çox rast gəlinir. Yaş onun tezliyinə təsir edən ən mühüm amillərdən biridir. 30 yaşdan aşağı çox nadir hallarda rast gəlinir, 30 yaşından etibarən tezliyi artmağa başlayır və 60 yaş ətrafında pik həddə çatır.

Mədə xərçəngi adətən yavaş inkişaf edir, lakin erkən mərhələdə heç bir əlamət göstərmədiyi üçün bu mərhələdə diaqnoz qoymaq çox çətindir. Semptomların irəliləməsi ilə diaqnoz adətən inkişaf etmiş mərhələlərdə qoyulur. Cənubi Koreya və Yaponiya kimi daha intensiv müayinə proqramları olan ölkələrdə xəstəliyin erkən mərhələdə tanınması xeyli artmışdır.

Mədə xərçənginin ən çox görülən növü mədə adenokarsinomasıdır. Adenokarsinomadan başqa mədədə limfoma, mezenximal şişlər, sarkoma və neyroendokrin karsinoma kimi şişlər də inkişaf edə bilər.

Mədə Xərçənginin əlamətləri hansılardır?

Təəssüf ki, erkən mərhələdə mədə xərçənginin heç bir əlaməti yoxdur. Bu, xəstəliyin erkən mərhələdə aşkar edilməsini çətinləşdirir.

Xəstəlik irəlilədikcə ortaya çıxan simptomlar aşağıda verilmişdir:

• Bulantı və qusma
• Tez-tez ürək yanması
• İştahsızlıq, bəzən ani kilo itkisi ilə müşayiət olunur
• Daimi şişkinlik
• Erkən dolğunluq hissi (az miqdarda yeməkdən sonra sıx toxluq hissi)
• Nəcisdə görünən və ya gizli qan
• Sinə ağrısı
• Sarılıq
• Həddindən artıq gərginlik
• Yeməkdən sonra daha da pisləşə bilən mədə ağrısı
• Udmaqda çətinlik

Mədə xərçənginin səbəbləri nələrdir?

Mədə xərçəngi riskinizi artıra biləcək bəzi amillər aşağıda verilmişdir.

Riskin artmasında rol oynayan digər şeylərə aşağıdakılar daxildir:

• H. pylori infeksiyası
• Mədədə poliplər
• Atrofik qastrit
• Pernicious anemiya
• Siqaret çəkmək
• Artıq çəki və ya piylənmə
• Dumanlı, duzlu və ya duzlu qidalarla zəngin bir pəhriz
• Müntəzəm olaraq spirt içmək
• A növü qan qrupu
• Epstein-Barr virus infeksiyası
• Bəzi genlərdə mutasiyalar (CDH1, FOXP3)
• Kömür, metal, ağac və ya rezin sənayesində işləmək
• asbeste məruz qalma
• Ailədə mədə xərçəngi tarixi
• Ailəvi adenomatoz polipoz, irsi polipozis olmayan kolorektal xərçəng (Linç sindromu) və Peutz-Jeger sindromu kimi irsi faktorlar

Mədə xərçənginin hansı növləri var?

Mədə xərçəngi xərçəngin hüceyrə quruluşuna, hansı mədə qatında yerləşməsinə və mədədə iştirak etdiyi hissəyə görə müxtəlif növlərə bölünür.

Mədə 5 əsas hissədən ibarətdir:

• Kardiya: Mədənin özofagusa ən yaxın hissəsidir.
• Fundus: Mədənin yuxarı hissəsi olaraq xarakterizə edilən kardiyadan sonrakı hissəsi olan mədənin bölgəsidir.
• Korpus: Mədənin əsas gövdəsi və ən böyük səth sahəsi kimi təsvir edilən mədənin orta hissəsidir.
• Antrum: Mədədə qidanın mədə turşusu tərəfindən parçalandığı bölgədir.
• Pylorus: mədənin nazik bağırsağa bağlanan hissəsi.

Mədə xərçənginin ən sıx olduğu bölgə mədənin korpus adlanan əsas gövdəsidir.

Mədəni əhatə edən və mədə divarını təşkil edən beş toxuma və əzələ təbəqəsi də var. İçəridən xaricə, təbəqələr:

• Mukoza: Mədənin ən daxili təbəqəsidir. Mədə turşusu və həzm fermentləri burada hazırlanır.
• Submukoza: Bu, selikli qişanın dəstəkləyici təbəqəsi kimi təsvir edilən selikli qişanın altındakı təbəqədir.
• Muscularis propria: Mədə məzmununu hərəkət etdirməyə kömək edən qalın bir əzələ toxuması təbəqəsidir.
• Subserosa: Mədənin ən xarici təbəqəsinin dərhal altında yerləşən, xarici təbəqəsi dəstəkləyici olaraq təsvir edilən təbəqədir.
• Seroza: Mədənin xarici təbəqəsi.

Mədə xərçəngi selikli qişada başlayır. Xərçəngdən əvvəlki selikli qişa dəyişikliklərinin aşkarlanması xəstəliyin gedişi üçün böyük şans hesab edilir. Xərçəng hüceyrələrinin selikli qişanın aşağı təbəqələrinə doğru irəliləməsi xəstəliyin şiddəti və proqnozu baxımından böyük əhəmiyyət kəsb edir.

Şişin hüceyrə xüsusiyyətlərinə görə ən çox rast gəlinən xərçəng növü mədə adenokarsinomasıdır. Mədə adenokarsinomaları bütün mədə xərçənglərinin təxminən 90%-ni təşkil edir.

Mədə xərçənginin digər növlərinə aşağıdakılar daxildir:

• Mədə limfomaları : Mədədə aşkar edilən immunitet sistemi toxumasının xərçəngləri. Mədə xərçənginin təxminən 5%-ni təşkil edir.
• Mədə-bağırsaq stromal şişləri: GİST olaraq da bilinən bu mədə şişləri xoşxassəli (xərçəngsiz) və ya xərçəngli ola bilər. Onlar mədə divarında, hamar əzələ toxumasının bir növü olan Cajalın interstisial hüceyrələri adlanan hüceyrələrdən ibarətdir. 
• Neyroendokrin şişlər: Nadir, yavaş böyüyən xərçəng növü.
• Metastatik şişlər: Fərqli bir orqanın xərçənginin mədəyə yayılması nəticəsində yaranan şişlərdir.

Mədə xərçəngi necə diaqnoz qoyulur?

Erkən mərhələdə mədə xərçənginin diaqnozu adətən müntəzəm müayinə və ya skrininq zamanı təsadüfən qoyulur.

Diaqnoz qoymaq üçün həkiminiz əvvəlcə simptomlarınızı və şikayətlərinizi dinləyəcək və hər hansı anormallıqları yoxlamaq üçün fiziki müayinə keçirəcək. Onlar həmçinin H. pylori bakteriyasının varlığının yoxlanılması, tam qan sayımı və müxtəlif şiş markerləri kimi qan testlərini sifariş edə bilərlər. Ən vacib tədqiqat metodu endoskopiyadır.

Həkiminiz mədə xərçəngi əlamətləri göstərdiyinizə inanırsa, əlavə müayinə tələb olunacaq. Bu testlərə aşağıdakılar daxil ola bilər:

• Yuxarı mədə-bağırsaq traktının endoskopiyası
• Biopsiya
• Mədə-bağırsaq traktının ultrasəs müayinəsi
• CT scan

Bu gün yuxarı mədə-bağırsaq traktının endoskopiyası və bu endoskopiya zamanı alınan biopsiya mədə xərçənginin diaqnostikasında qızıl standart kimi qəbul edilir.

Mədə xərçəngi necə müalicə olunur?

Mədə xərçənginin müalicəsi üçün bir neçə yanaşma var.

Əməliyyat

Əməliyyatın məqsədi bütün xərçəngi və onun ətrafındakı sağlam toxumaların bir hissəsini çıxarmaqdır.

Mədə xərçəngi üçün istifadə edilən əməliyyatlara aşağıdakılar daxildir:

• Mədənin bir hissəsinin çıxarılması (subtotal qastrektomiya):  Subtotal qastrektomiya zamanı cərrah mədənin xərçəngdən təsirlənmiş hissəsini və ətrafdakı sağlam toxumaların bir hissəsini çıxarır. Mədə xərçənginiz mədənin nazik bağırsağa ən yaxın hissəsində yerləşirsə, bu əməliyyat bir seçim ola bilər. Bundan əlavə, inkişaf etmiş mədə xərçəngi olan insanlarda simptomları aradan qaldırmaq üçün subtotal qastrektomiyaya üstünlük verilə bilər. Bu gün adətən qapalı laparoskopik üsulla həyata keçirilir.
• Bütün mədənin çıxarılması (total qastrektomiya):  Total mədə əməliyyatı bütün mədənin və bəzi ətraf toxumaların çıxarılmasını əhatə edir. Özofagus daha sonra qidanın həzm sisteminizdən keçməsinə imkan vermək üçün birbaşa kiçik bağırsağa bağlanır. Total qastrektomiya ən çox mədə orqanına təsir edən və mədə-ezofagus qovşağında yerləşən mədə xərçənglərində istifadə olunur. Bu gün adətən qapalı laparoskopik üsulla həyata keçirilir.

Kimyaterapiya

Kimyaterapiya xərçəng hüceyrələrini öldürmək üçün kimyəvi maddələrdən istifadə edilən dərman müalicəsidir. Kimyaterapiya dərmanları mədəyə və ondan kənara yayıla bilən xərçəng hüceyrələrini öldürərək vücudunuzdan keçir.

Xərçəngi azaltmaq üçün əməliyyatdan əvvəl kemoterapi də verilə bilər ki, şiş daha asan çıxarılsın. Kimyaterapiya əməliyyatdan sonra bədəndə qala bilən xərçəng hüceyrələrini öldürmək üçün də istifadə olunur. Kimyaterapiya bəzən radiasiya terapiyası ilə birləşdirilir.

Kimyaterapiya tək başına və ya inkişaf etmiş mədə xərçəngi olan insanlarda məqsədyönlü dərman müalicəsi ilə birlikdə istifadə edilə bilər.

Radiasiya terapiyası

Radiasiya terapiyası xərçəng hüceyrələrini öldürmək üçün müəyyən yüksək güclü enerji şüalarından istifadə edir. Enerji şüaları siz masada uzanarkən ətrafınızda hərəkət edən maşından gəlir.

Mədə xərçəngi üçün, xərçəngin daha asan çıxarılması üçün əməliyyatdan əvvəl radiasiya terapiyası istifadə edilə bilər. Radiasiya terapiyası əməliyyatdan sonra qalan xərçəng hüceyrələrini öldürmək üçün də istifadə edilə bilər. Radiasiya terapiyası bəzən kemoterapi ilə birləşdirilir.

Cərrahiyyə ilə aradan qaldırıla bilməyən inkişaf etmiş mədə xərçəngi üçün radiasiya terapiyası böyüyən xərçəngin səbəb olduğu ağrı və ya qanaxma kimi yan təsirləri aradan qaldırmaq üçün istifadə edilə bilər.

məqsədyönlü dərman müalicəsi

Məqsədli dərman müalicəsi xərçəng hüceyrələrində olan xüsusi zəifliklərə diqqət yetirir. Məqsədli dərman müalicəsi xərçəng hüceyrələrinin ölməsinə səbəb olaraq bu zəifliklərin qarşısını ala bilər. Mədə xərçəngi üçün hədəflənmiş dərmanlar tez-tez inkişaf etmiş xərçənglər və ya müalicədən sonra geri dönən xərçənglər üçün kemoterapi ilə birləşdirilir.

Həkiminiz hansı hədəflənmiş dərmanların sizin üçün ən yaxşı işlədiyini görmək üçün xərçəng hüceyrələrinizi sınaqdan keçirə bilər.

İmmunoterapiya

İmmunoterapiya immun sisteminizə xərçənglə mübarizə aparmağa kömək edən dərman müalicəsidir. Bədəninizin xəstəliklərlə mübarizə aparan immun sistemi xərçəngə hücum edə bilməz, çünki xərçəng hüceyrələri immun sistemi hüceyrələrinin xərçəng hüceyrələrini təhlükəli olaraq tanımasını çətinləşdirən zülallar istehsal edir. İmmunoterapiya bu prosesə müdaxilə edərək işləyir.

Mədə xərçəngi üçün immunoterapiya xərçəng inkişaf etdikdə, relaps etdikdə və ya bədənin digər hissələrinə yayıldıqda istifadə edilə bilər.

Mədə xərçənginin proqnozu necədir?

Mədə xərçənginin proqnozu birbaşa xərçəngin diaqnoz qoyulduğu mərhələdən asılıdır. Xərçəng mədədən kənara yayılmadan əvvəl diaqnoz qoyulub müalicə olunarsa, 5 illik sağ qalma nisbəti olduqca yüksəkdir.