Qəbizlik nədir?

Qəbizlik, bağırsaq hərəkətlərinin yavaşlaması, həftədə üç və ya daha az sərt və quru nəcis ilə xarakterizə olunan həzm problemidir. Ən çox görülən həzm problemlərindən biridir. Kəskin və xroniki iki formaya malikdir. Bir neçə həftə və ya daha uzun davam edən qəbizlik xroniki qəbizlik hesab olunur. Kəskin qəbizlik isə ara sıra baş verən və ümumiyyətlə bir neçə gün davam edən qəbizlik növüdür. Xroniki kabızlığın əsas fizioloji problem olub olmadığı baxımından araşdırılmalıdır. Kəskin qəbizlik ən çox pəhriz və ya gündəlik dəyişikliklər və ya lif qəbulunun az olması ilə əlaqədardır.

Qəbizliyin səbəbi nədir?

Kabızlık, kolonunuzun tullantılardan (nəcisdən) çox miqdarda su əmələ gətirdiyindən, nəcisin quruduğundan bədəndən çıxmasını çətinləşdirdiyinə görə olur.

Əzələ kasılmaları nəcisi kolondan rektuma doğru itələyir və nəcis rektuma çatdıqda suyun çox hissəsi əmilir və nəcis bərk olur. Yoğun bağırsağın əzələ büzülmələri yavaş və ya zəif olduqda, nəcis bağırsaqdan çox yavaş hərəkət edir və çoxlu suyun əmilməsinə səbəb olur.

Qəbizliyin bir çox səbəbi var. Ən ümumi səbəb pəhriz və həyat tərzidir və problem kiçik dəyişikliklərlə aradan qaldırıla bilər. Bunlara daxildir:

  • Pəhrizdəki dəyişikliklər
  • Lif qəbulu yetərli deyil
  • Maye qəbulu kifayət deyil
  • Fəaliyyətsizlik
  • Tualetə getməyin təxirə salınması

Bəzi hallarda kabızlığa daha ciddi sağlamlıq problemləri səbəb ola bilər. Bunlar arasında aşağıdakılar var.

  • Anus ətrafındakı dəridə kiçik göz yaşları (anal fissür)
  • Bağırsaqlarda tıxanma (bağırsaq tıkanıklığı)
  • Kolon xərçəngi
  • Bağırsağın daralması (bağırsaq stenozu)
  • Bağırsağa basaraq digər qarın xərçəngi
  • Rektal xərçəng
  • Vaginanın arxa divarından rektal çıxıntı (rektosel)
  • Bədən funksiyalarını idarə edən sinirlərin zədələnməsi (vegetativ nöropati)
  • Multipl skleroz
  • Parkinson xəstəliyi
  • Onurğa beyni zədələnməsi
  • İnmə
  • Bağırsaq boşluğuna icazə vermək üçün çanaq əzələlərini rahatlaşdıra bilməmək (anismus)
  • Gevşetmə və daralmanı düzgün şəkildə əlaqələndirməyən pelvis əzələləri (disynergiya)
  • Pelvik əzələlərin zəifləməsi
  • Diabet
  • Paratiroid bezi (hiperparatireoz)
  • Hamiləlik
  • Hipotireoz
  • Hiperkalsemi
  • Bəzi dərmanlar (antasidlər, bəzi ağrıkəsicilər və s.)

Qəbizlik simptomları

Hər bir insanın normal bağırsaq hərəkəti modeli fərqli ola bilər. Bəzi şəxslərin gündə üç dəfə, bəzilərinin isə iki gündə bir dəfə nəcis etməsi lazımdır.

Lakin, aşağıdakı simptomlarla qarşılaşsanız, qəbiz ola bilərsiniz:

  • Həftədə üç və ya daha az bağırsaq hərəkəti
  • Sərt, quru nəcisdən keçmək
  • Defekasiya zamanı çətinlik və ya ağrı
  • Tualetə getdikdən sonra da toxluq hissi
  • Qarın şişməsi və ağrı
  • Rektal tıxanma yaşanır

Qəbizlik üçün risk faktorları

Zəif pəhriz və idmanın olmaması qəbizlik üçün ən vacib risk faktorlarıdır. Aşağıdakı hallarda daha çox risk altında ola bilərsiniz:

  • 65 yaş və yuxarı:  Yaşlı yetkinlər fiziki cəhətdən daha az aktiv, təməl xəstəlikləri var və pis qidalanırlar.
  • Yataq xəstəsi olmaq:  Onurğa beyni zədələnməsi kimi müəyyən tibbi vəziyyəti olanlar tez-tez bağırsaq hərəkətlərində çətinlik çəkirlər.
  • Qadınlar və ya uşaqlar:  Qadınlarda kişilərə nisbətən daha çox qəbizlik epizodu olur və uşaqlar böyüklərdən daha çox təsirlənirlər.
  • Hamilə:  Hormonal dəyişikliklər və böyüyən körpənizin bağırsaqlarınıza verdiyi təzyiq qəbizliyə səbəb ola bilər.

Qəbizliyin diaqnozu

Ümumi fiziki müayinə və rektal müayinədən əlavə həkimlər xroniki qəbizliyin diaqnozunu qoymaq üçün aşağıdakı testlərdən istifadə edirlər və səbəbini tapmağa çalışırlar:

  • Qan testləri: Doktorunuz hipotireoz və ya yüksək kalsium səviyyəsi kimi sistemik bir vəziyyət aşkar etmək üçün qan testlərindən istifadə edə bilər.
  • Rentgen: Rentgen, həkiminizə bağırsaqlarımızın tıxanıb-bağlanmadığını və kolon boyunca nəcis olub-olmadığını müəyyənləşdirməyə kömək edə bilər.
  • Rektum və aşağı və ya sigmoid kolon müayinəsi (sigmoidoskopiya): Bu prosedurda həkiminiz rektumunuzu və kolonunuzun alt hissəsini araşdırmaq üçün anusunuza işıqlı, çevik bir boru yerləşdirir.
  • Rektumun və bütün kolonun müayinəsi (kolonoskopiya): Bu diaqnostika proseduru həkiminizə çevik, kamera ilə təchiz olunmuş bir boru ilə bütün kolonu müayinə  etməyə imkan verir.
  • Anal sfinkter əzələ funksiyasının qiymətləndirilməsi (anorektal manometriya): Bu prosedurda həkiminiz anus və rektumunuza dar, çevik bir boru yerləşdirir və sonra borunun sonunda kiçik bir balonu şişirir. Sonra cihaz sfinkter əzələsindən çəkilir. Bu prosedur həkiminizə bağırsaqları hərəkət etdirmək üçün istifadə etdiyiniz əzələlərin koordinasiyasını ölçməyə imkan verir.
  • Anal sfinkter əzələ sürətinin qiymətləndirilməsi (balon xaric etmə testi): Tez-tez anorektal manometriya ilə birlikdə istifadə olunur, bu test rektumunuza daxil edilmiş su ilə doldurulmuş bir balonu itələmək üçün lazım olan vaxtı ölçür.
  • Yeməyin yoğun bağırsaqdan keçməsinin qiymətləndirilməsi (yoğun bağırsaq keçid tədqiqatı): Bu prosedurda bir radiopaq işarəsi və ya simsiz qeyd cihazı olan bir kapsul yuta bilərsiniz. Bağırsaqdakı kapsulun irəliləməsi 24-48 saat ərzində rentgen şüalarında qeydə alınacaq və görüləcəkdir.Bəzi hallarda radiokarbon aktivləşdirilmiş qida yeyə bilərsiniz və xüsusi kamera bu qeyd olunan qidaların (sintiqrafiya) inkişafını qeyd edəcəkdir. Doktorunuz bağırsaq əzələlərinin funksiyasının pozulmasının əlamətlərini və qidanın kolonunuzda nə qədər yaxşı hərəkət etdiyini təyin edəcəkdir.
  • Defekasiya zamanı rektumun rentgenoqrafiyası (defekoqrafiya): Bu prosedur zamanı həkim baryumdan hazırlanmış yumşaq bir yapışdırıb rektumunuza sıxacaq. Sonra səndən nəcis çıxan kimi bariy pastasını çıxarmağınızı xahiş edir. Barium rentgen şüalarında görünür və əzələ və ya əzələ funksiyası və əzələ koordinasiyasında problemlər aşkar edə bilər.
  • MRI defekoqrafiyası: Bu prosedur zamanı, barium defekoqrafiyasında olduğu kimi, bir həkim kontrast gelini rektumunuza sıxacaqdır. Daha sonra nəcis kimi jeli təmizləməyiniz istənəcəkdir. MRI defekasiya əzələlərinin işini görselleştirebilir və qiymətləndirə bilər. Bu test rektosel və ya rektal prolaps kimi kabızlığa səbəb ola biləcək problemləri də təyin edə bilər.

Qəbizlik müalicəsi

Qəbizliyin müalicəsi tez-tez nəcisin bağırsaqdan keçmə sürətini artırmaq üçün pəhriz və həyat tərzi dəyişiklikləri ilə başlayır. Bu dəyişikliklər kömək etmirsə, həkiminiz dərman və ya əməliyyat təklif edə bilər.

Pəhriz və həyat tərzi dəyişir

Doktorunuz kabızlığınızı aradan qaldırmaq üçün aşağıdakı dəyişiklikləri təklif edə bilər:

  • Lif qəbulunu artırın: Pəhrizinizə lif əlavə etmək nəcisinizin çəkisini artırır və bağırsaqdan keçməsini sürətləndirir. Hər gün tədricən daha çox təzə meyvə və tərəvəz yeməyə başlayın. Tam taxıl çörəkləri və dənli bitkilər seçin. Həkiminiz hər gün istehlak etmək üçün müəyyən miqdarda lif tövsiyə edə bilər. Ümumiyyətlə, gündəlik pəhrizinizdə hər 1000 kalori üçün 14 qram lif götürməyi hədəfləyin.Yediyiniz lif miqdarının qəfildən artması şişkinliyə və qaza səbəb ola bilər, buna görə yavaş başlayın və bir neçə həftə içində hədəfinizə doğru irəliləyin.
  • Həftənin əksər günlərində idman edin: Fiziki aktivlik bağırsaqdakı əzələ fəaliyyətini artırır. Həftənin əksər günlərində idmanla məşğul olmağa çalışın. Hələ idman etmirsinizsə, həkiminizlə bir məşq proqramına başlayacaq qədər sağlam olub olmadığınız barədə danışın.
  • Dəfə etmək çağırışını görməməzlikdən gəlin: Tualetə vaxt ayırın, nəcis etməyə ehtiyac duyduğunuz zaman təxirə salınmayın.

Qəbizlik müalicəsi

Pəhriz və həyat tərzi dəyişiklikləri yetərli olmadıqda həkiminiz aşağıdakı dərmanları tövsiyə edə bilər:

  • Lif əlavələri: Lif əlavələri nəcisinizə kütləvi əlavə edir. Həcmli nəcis daha yumşaq və keçməsi daha asandır. Lif əlavələrinə psyllium, kalsium polikarbofil, maltodekstrin və metilselüloz daxildir.
  • Stimulyatorlar : Bisakodil və sennosidlər kimi stimulyatorlar  bağırsaqlarınızın büzülməsinə səbəb olur.
  • Osmotik laksatiflər: Osmotik laksatiflər bağırsaqdan maye ifrazını artıraraq və bağırsaq hərəkətlərini stimullaşdırmağa kömək edərək nəcisin kolonda hərəkət etməsinə kömək edir. Nümunələrə oral maqnezium hidroksid, maqnezium sitrat, laktuloza, polietilen qlikol daxildir.
  • Sürtkü yağları: Mineral yağ kimi sürtkülər nəcisin bağırsağınızdan daha asan hərəkət etməsinə kömək edir.
  • Nəcis yumşaldıcılar: Dokusat natrium və dokusat kalsium kimi nəcis yumşaldıcılar bağırsaqdan su çəkərək nəcisi nəmləndirir.
  • Klizmalar və süpozituarlar: Klizmalar nəcisin yumşaldılması və bağırsaq hərəkəti üçün faydalı ola bilər. Gliserin və ya bisakodil süpozituarları da yağın və stimullaşdırmanı təmin edərək nəcisin bədəndən çıxarılmasına kömək edir.
  • Bağırsaqlarınıza su çəkən dərmanlar: Xroniki kabızlığı müalicə etmək üçün bir sıra reçeteli dərmanlar mövcuddur. Lubiproston, Linaklotid və Plecanatide bağırsaqlarınıza su çəkərək nəcis hərəkətini sürətləndirərək işləyir.
  • Serotonin 5-hidroksitriptamin 4 reseptorları: Prukaloprid nəcisin kolondan keçməsinə kömək edir.
  • Periferik təsir göstərən mu-opioid reseptor antagonistləri: Kabızlığa opioid ağrı dərmanları səbəb olursa, naloksegol və metilnaltrekson kimi dərmanlar bağırsağın hərəkətini davam etdirmək üçün opioidlərin bağırsağa təsirini bərpa edir.

Pelvik əzələlərin idarə edilməsi

Biofeedback təhsili, pelvinizdəki əzələləri rahatlamağı və sıxmağı öyrənməyə kömək edəcək cihazlardan istifadə edən bir terapevtlə işləməyi əhatə edir. Nəcis zamanı pelvik döşəmə əzələlərinizi lazımi vaxtda rahatlatmaq nəcisin daha asan keçməsinə kömək edə bilər.

Biofeedback seansı zamanı rektumunuza əzələ gərginliyini ölçmək üçün xüsusi bir boru (kateter) qoyulur. Terapevt alternativ olaraq pelvik əzələlərinizi rahatlaşdırmaq və dartmaq üçün məşqlərdə sizə rəhbərlik edir. Bir maşın əzələ gərginliyinizi ölçür və əzələlərinizi rahatlaşdırdığınız zaman sizə kömək etmək üçün səslərdən və ya işıqlardan istifadə edir.

Əməliyyat

Başqa müalicələri sınamısınızsa və xroniki kabızlığınız tıxanma, rektosel və ya darlıq səbəb olursa, əməliyyat bir seçim ola bilər.

Yoğun bağırsağın bir hissəsinin cərrahi yolla çıxarılması, kolonda anormal dərəcədə yavaş nəcis hərəkəti olan insanlar, digər müalicələri sınamış və müvəffəq olmayanlar üçün bir seçim ola bilər. Bütün kolonu çıxarmaq üçün nadir hallarda əməliyyat lazımdır.

Cem Mersinli 2005-ci ildə Ege Universitetində proqram təminatı üzrə təhsilini başa vurub. Səhiyyə sektoru və səhiyyə xidmətlərinin marketinqi xüsusi maraq və təcrübə sahələri arasındadır. Sağlamlıq sahəsində ədəbiyyat icmallarını və elmi araşdırmaları izləyərək konsulasyon.net saytında ən son məzmunu paylaşmağı planlaşdırır.

CAVAB VER

Please enter your comment!
Please enter your name here