Hepatit qaraciyərin iltihablı bir vəziyyətinə aiddir. Ümumiyyətlə viral bir infeksiya səbəb olur, lakin hepatitin digər mümkün səbəbləri də var. Bunlara dərman, toksinlər və spirtdən ikincisi olan otoimmün hepatit və hepatit daxildir. Otoimmün hepatit, vücudunuzun qaraciyər toxumasına antikor qoyduğu bir xəstəlikdir.
Qaraciyər qarnınızın yuxarı sağ hissəsində yerləşir. Qaraciyər bədəninizdəki maddələr mübadiləsinə təsir edən bir çox kritik funksiyaları yerinə yetirir, məsələn:
- Həzm üçün lazım olan safra istehsalı
- Bədəninizdəki toksinlərin süzülməsi
- Bilirubinin (parçalanmış qırmızı qan hüceyrələrinin bir məhsulu), xolesterol, hormonlar və dərmanların xaric edilməsi
- Karbohidratlar, yağlar və zülalların parçalanması
- Bədənin işləməsi üçün zəruri protein olan fermentlərin aktivləşdirilməsi
- Glikogenin (şəkər forması), mineralların və vitaminlərin (A, D, E və K) saxlanması
- Albumin kimi qan zülallarının sintezi
- Laxtalanma amillərinin sintezi
Müalicə seçimləri, hansı növ hepatit olduğundan asılıdır. Vaksinlər və həyat tərzi tədbirləri ilə hepatitin bəzi formalarının qarşısını ala bilərsiniz.
Viral hepatit növləri
Hepatit kimi təsnif edilən qaraciyərin virus infeksiyalarına hepatit A, B, C, D və E daxildir. Fərqli bir virus ötürülən hepatitin hər bir növü üçün cavabdehdir.
Hepatit A həmişə kəskin, qısamüddətli bir xəstəlikdir və hepatit B, C və D ehtimalı davamlı və xroniki olur. Hepatit E ümumiyyətlə kəskin olur, lakin hamilə qadınlarda xüsusilə təhlükəli ola bilər.
Hepatit A
Hepatit A, Hepatit A virusu (HAV) infeksiyası səbəb olur. Hepatitin bu növü ən çox Hepatit A yoluxmuş bir insandan nəcislə çirklənmiş yemək və ya su istehlak etməklə ötürülür.
Hepatit B
Hepatit B, qan, vaginal sekresiya və ya hepatit B virusu (HBV) ehtiva edən sperma kimi yoluxucu bədən mayeləri ilə təmas yolu ilə ötürülür. Enjeksiyon dərman istifadəsi, Hepatit B xəstəliyinə yoluxmaq, yoluxmuş bir tərəfdaşla cinsi əlaqə qurmaq və ya yoluxmuş bir şəxslə bir ülgüc istifadə etmək riskini artırır.
Hepatit C
Hepatit C hepatit C virusundan (HCV) qaynaqlanır. Hepatit C yoluxmuş bədən mayeləri ilə birbaşa təmasda, adətən inyeksiya dərmanı və cinsi əlaqə vasitəsi ilə ötürülür. HCV, ABŞ-da ən çox yayılmış qan yoluxucu virus infeksiyaları arasındadır.
Hepatit D
Delta hepatit də adlandırılan Hepatit D, hepatit D virusunun (HDV) yaratdığı ciddi qaraciyər xəstəliyidir. HDV yoluxmuş qanla birbaşa təmas yolu ilə ötürülür. Hepatit D, yalnız hepatit B infeksiyası ilə meydana gələn nadir bir hepatitdir. Hepatit D virusu Hepatit B iştirakı olmadan təkrarlana bilməz. Xəstəlik çox nadirdir.
Hepatit E
Hepatit E, Hepatit E virusunun (HEV) yaratdığı su ilə yoluxan bir xəstəlikdir. Hepatit E əsasən sanitariya vəziyyəti zəif olan ərazilərdə rast gəlinir və adətən su mənbəyini çirkləndirən nəcis maddələrinin udulması nəticəsində yaranır. Bu xəstəlik inkişaf etmiş ölkələrdə çox nadirdir. Bununla birlikdə, Hepatit E xəstəlikləri Yaxın Şərq, Asiya, Mərkəzi Amerika və Afrikada qeydə alınıb.
Hepatitin simptomları
Hepatit B və C kimi hepatitlərin xroniki yoluxucu formaları varsa, əvvəlində simptomlarınız olmaya bilər. Zərər qaraciyərin işinə təsir etməyincə simptomlar meydana gəlməyə bilər.
Kəskin hepatit əlamətləri və simptomları sürətlə meydana gəlir və bunlara daxildir:
- yorğunluq
- qripə bənzər simptomlar
- qaranlıq sidik
- solğun tabure
- qarın ağrısı
- iştahsızlıq
- izah edilməmiş kilo itkisi
- sarılıq və gözlərdə sarılıq əlamətləri ola bilər
Xroniki hepatit yavaş inkişaf edir, buna görə də bu əlamətlər və simptomlar nəzərə çarpmaya bilər.
Hepatitin ağırlaşması
Xroniki hepatit B və ya C tez-tez daha ciddi sağlamlıq problemlərinə səbəb ola bilər. Virus qaraciyərə təsir etdiyi üçün xroniki Hepatit B və ya C olan insanlarda risk var:
- Xroniki qaraciyər xəstəliyi
- siroz
- Qaraciyər xərçəngi
Qaraciyəriniz normal işləmədikdə qaraciyər çatışmazlığı yarana bilər. Qaraciyər çatışmazlığının ağırlaşmalarına aşağıdakılar daxildir:
- Qanama pozğunluqları
- Qarın içində turşu olaraq bilinən bir maye yığılması
- Portal hipertenziyası olaraq bilinən qaraciyərinizə girən portal damarlarda artan qan təzyiqi
- Böyrək çatışmazlığı
- Beyin işinə təsir edən ammonyak kimi toksinlərin yığılması səbəbiylə yorğunluq, yaddaş itkisi və zehni qabiliyyətlərin azalması daxil ola bilən Hepatik ensefalopatiya
- Qaraciyər xərçənginin bir forması olan hepatosellüler karsinoma
- ölüm
Xroniki Hepatit B və C olan insanlara alkoqoldan çəkinmək tövsiyə olunur, çünki qaraciyər xəstəliyini sürətləndirə bilər. Bəzi əlavələr və dərmanlar qaraciyərin fəaliyyətinə də təsir edə bilər.
Hepatit necə diaqnoz qoyulur?
Tarix və fiziki müayinə
Hepatit diaqnozu üçün həkiminiz yoluxucu və ya yoluxmayan hepatit üçün risk faktorlarını təyin etmək üçün əvvəlcə tarixinizi götürəcəkdir.
Fiziki müayinə zamanı həkiminiz ağrınızın və ya həssaslığınızın olub olmadığını görmək üçün mədənizə yüngülcə basa bilər. Qaraciyərinizin böyüdüyünü həkiminiz də görə bilər. Dəriniz və ya gözləriniz sarıdırsa, həkim müayinə zamanı bunu qeyd edəcəkdir.
Qaraciyər funksiyası testləri
Qaraciyər funksiyası testləri qaraciyərinizin nə qədər səmərəli işlədiyini müəyyən etmək üçün qan nümunələrindən istifadə edir. Bu testlərin anormal nəticələri, xüsusən də qaraciyər xəstəliyinin fiziki müayinəsində heç bir simptom göstərməmisinizsə, problemin ilk əlaməti ola bilər. Qaraciyər fermentinin yüksək səviyyəsi qaraciyərinizin stresləndiyini, zədələndiyini və ya nasaz olduğunu göstərir.
Digər qan testləri
Qaraciyər funksiyanızdakı testlər anormaldırsa, həkiminiz, ehtimal ki, problemin mənbəyini müəyyənləşdirmək üçün digər qan testlərini istəyəcəkdir. Bu testlər hepatitə səbəb olan virusları yoxlaya bilər. Onlardan həmçinin otoimmün hepatit kimi şəraitdə ümumi olan antikorları idarə etmək üçün istifadə edilə bilər.
Ultrason
Bu test, qarın içərisindəki orqanların vizuallaşdırılmasına imkan verir, həkiminizə qaraciyər və digər orqanlarınızı öyrənməyə imkan verir. Bir ultrasəs müayinəsi aşağıdakıları aşkara çıxara bilər:
- mədənizdə maye
- qaraciyərin zədələnməsi və ya genişlənməsi
- qaraciyər şişləri
- öd kisənizdəki anormallıqlar
Mədəaltı vəzi ultrasəs şəkillərində görülür. Qaraciyər fəaliyyətinizin anormal səbəbini müəyyənləşdirmək üçün faydalı bir test ola bilər.
Qaraciyər biopsiyası
Qaraciyər biopsiyası qaraciyərinizdən toxuma nümunələri götürməyi özündə ehtiva edən bir invaziv bir prosedurdur. Dərinizdən bir iynə ilə edilə bilər və əməliyyat tələb etmir. Tipik olaraq, bir biopsiya nümunəsi götürərkən həkiminizi istiqamətləndirmək üçün bir ultrasəs istifadə olunur.
Bu test həkiminizə infeksiyanın və ya iltihabın qaraciyərinizə necə təsir etdiyini müəyyən etməyə imkan verir. Qaraciyərinizdə anormal görünən hər hansı bir ərazini nümunə götürmək üçün də istifadə edilə bilər.
Hepatitin müalicəsi
Müalicə seçimləri hansı hepatit növü olduğundan və infeksiyanın kəskin və ya xroniki olub olmamasından asılıdır.
Hepatit A
Hepatit A ümumiyyətlə qısamüddətli bir xəstəlikdir və müalicə tələb etmir. Semptomlar böyük narahatlığa səbəb olarsa, yataq istirahət tövsiyə edilə bilər. Əgər qusma və ya ishal varsa, həkiminizin nəmləndirilməsi və qidalanma təlimatlarına əməl edin.
Bu infeksiyanın qarşısını almaq üçün bir hepatit A peyvəndi mövcuddur. Əksər uşaqlar 12 aydan 18 aya qədər peyvəndlərə başlayır. Hepatit A üçün peyvənd yetkinlər üçün də mövcuddur və hepatit B peyvəndi ilə birləşdirilə bilər.
Hepatit B
Kəskin hepatit B xüsusi müalicə tələb etmir.
Xroniki hepatit B antiviral dərmanlarla müalicə olunur. Müalicənin bu forması baha başa gələ bilər, çünki bir neçə ay və ya il davam etdirilməlidir. Xroniki Hepatit B müalicəsi, virusun müalicəyə cavab verib-verməməsi üçün mütəmadi tibbi qiymətləndirmə və monitorinq tələb edir.
Hepatit B-nin peyvəndlə qarşısı alına bilər. Hepatit B peyvəndi bütün yenidoğulmuşlara tövsiyə olunur. Üç peyvənd seriyası adətən uşaqlığın ilk altı ayında tamamlanır. Peyvənd bütün sağlamlıq və tibb işçiləri üçün tövsiyə olunur.
Hepatit C
Antiviral dərmanlar həm Hepatit C-nin kəskin, həm də xroniki formalarını müalicə etmək üçün istifadə olunur. Xroniki Hepatit C inkişaf etdirən insanlar adətən antiviral dərman müalicələrinin birləşməsi ilə müalicə olunurlar. Ən yaxşı müalicəni təyin etmək üçün daha çox testə də ehtiyac ola bilər.
Xroniki Hepatit C nəticəsində siroz (qaraciyər yarası) və ya qaraciyər xəstəliyi inkişaf etdirən insanlar qaraciyər transplantasiyasına namizəd ola bilərlər.
Hal hazırda Hepatit C üçün peyvənd yoxdur.
Hepatit D
Hepatit D müalicəsi üçün hazırda antiviral dərman yoxdur. Hepatit D müalicəsi üçün alfa interferon adlı bir dərman istifadə edilə bilər, ancaq insanların təxminən 25-30 faizində yaxşılaşır.
Hepatit D-nin hepatit B-ə qarşı peyvənd edilməsi ilə qarşısını almaq olar, çünki hepatit B-yə yoluxma Hepatit D-nin inkişafı üçün zəruridir.
Hepatit E
Hal hazırda Hepatit E-ni müalicə etmək üçün xüsusi bir tibbi müalicə yoxdur. İnfeksiya ümumiyyətlə kəskin olduğundan, adətən öz-özünə həll olunur. Bu tip infeksiyaya yoluxmuş insanlara adətən kifayət qədər dincəlmək, bol maye içmək, adekvat qida yeyib alkoqoldan çəkinmək tövsiyə olunur. Ancaq bu infeksiyanı inkişaf etdirən hamilə qadınlar yaxından izləmə və qayğı tələb edir.
Otoimmün hepatit
Prednizon və ya budesonid kimi kortikosteroidlər otoimmün hepatitin erkən müalicəsində olduqca vacibdir. Bu vəziyyətdə olan insanların təxminən 80 faizində təsirli olurlar.
Bir immunosupressiv dərman olan Nitrogenopirin (Imuran) tez-tez müalicəyə daxil edilir. Bu steroid ilə və ya olmadan istifadə edilə bilər.
Mikofenolat (CellCept), takrolimus (Prograf) və siklosporin (Neoral) kimi digər immunosupressiv dərmanlar da müalicə üçün azatioprinə alternativ olaraq istifadə edilə bilər.
