Böbrekleriniz kanınızdaki atıkları, idrar yoluyla uzaklaştırır. İdrar birçok çözünmüş mineral ve tuz içerir. İdrarınızda bu mineraller ve tuzlar yüksek düzeyde olduğunda veya sıvı alımınız yeterli olmadığında bu atıklar birbirine yapışarak böbreklerinizde birikebilir. Bu birikimlerin oluşturduğu sert yapılara böbrek taşı denir. Böbrek taşları, böbrekler, üreter, mesane ve üretrada olabilir.
Böbrek taşı çok şiddetli ağrıya sebep olan bir durumdur. Şiddetli böbrek taşı ağrısı olan hastalar, bu durumu hayatları boyunca yaşadıkları en şiddetli ağrı olarak tarif ederler.
Böbrek taşları zaman içerisinde büyüme eğiliminde olurlar. Birkaç milimetre boyutunda tespit edilen bir böbrek taşı, zaman içerisinde böbreğin içi boş yapılarını kaplayacak kadar büyüyebilir.
Böbrek taşı neden olur?
Böbrek taşlarının oluşma nedenleri, böbrek taşının türüne göre değişkenlik gösterebilmektedir. Ancak bazı ortak risk faktörleri vardır. Bunlar:
- Aşırı kilolu olmak
- Erkek olmak
- Ailede böbrek taşı öyküsü olması
- Yeteri kadar su içmemek
- Gastrik bypass ameliyatı
- Polikistik böbrek hastalığı
- Yüksek düzeyde protein, tuz veya glikoz içeren bir diyet
- Hiperparatiroidizm
- Diüretik ilaç kullanımı
- Kalsiyum bazlı antasit ilaçlar
- İnflamatuar bağırsak hastalıkları
Tüm böbrek taşları aynı kristallerden oluşmaz. Farklı böbrek taşı türleri şunları içerir:
Kalsiyum taşları
Kalsiyum taşları en sık görülen böbrek taşı türüdür. Tüm böbrek taşı vakalarının yaklaşık %80’ini oluştururlar. İki tür kalsiyum taşı vardır. Bunlar, kalsiyum oksalat ve kalsiyum fosfat taşlarıdır. Kalsiyum oksalat, açık farkla en yaygın kalsiyum taşı türüdür. Bazı insanların idrarında çok fazla kalsiyum bulunur ve bu da kalsiyum taşı riskini artırır. Ancak, idrarda normal miktarda kalsiyum olsa bile, başka nedenlerle kalsiyum taşları oluşabilir. Bunlar arasında yüksek kalsiyum oksalat içeriği olan gıdaları tüketmek sayılabilir.
Yüksek kalsiyum oksalat içeren gıdalar:
- Patates cipsi
- Yer fıstığı
- Çikolata
- Pancar
- Ispanak
Ürik asit taşları
Ürik asit, vücuttaki kimyasal süreçlerden kaynaklanan atık bir üründür. Ürik asit kristalleri asidik idrarda iyi çözünmezler ve bunun yerine ürik asit taşı oluştururlar. Ürik asit taşları erkeklerde daha sık görülür. Böbrek taşlarının yaklaşık %5-10’luk bölümünü oluşturur.
Asitli idrara sahip olmanın nedenleri şunlar olabilir:
- Aşırı kilolu olmak
- Kronik ishal
- Tip 2 diyabet
- Gut
- Hayvansal protein bakımından yüksek (purin bakımından zengin), meyve ve sebzelerden fakir bir diyet
- Kemoterapi
Struvit taşları
Struvit taşları, enfeksiyon taşları olarakta adlandırılmaktadır. Struvit taşları, kronik idrar yolu enfeksiyonu nedeniyle oluşur. Struvit taşlarının boyutları genellikle büyüktür ve yüzeyleri pürüzlüdür. Bu nedenle idrar yollarında tıkanıklığa neden olabilir. Altta yatan enfeksiyonu tedavi etmek struvit taş oluşumu riskini azaltır. Ayrıca, felç, multipl skleroz ve spina bifida nedeniyle mesane boşalması zayıf olan kişiler struvit taş geliştirme açısından yüksek risk altındadır. Böbrek taşlarının yaklaşık %5-10’luk kısmını oluştururlar.
Sistin taşları
Sistin, belirli gıdalarda bulunan bir amino asittir, proteinin yapı taşlarından biridir. Sistinüri (idrarda çok fazla sistin) nadir görülen, kalıtsal bir metabolik bozukluktur. Böbrekler, sistinini idrardan yeniden emmediğinde olur. İdrarda yüksek miktarda sistin bulunması taş oluşumuna neden olur. Sistin taşları genellikle çocuklukta oluşmaya başlar. Böbrek taşlarının yaklaşık %1’lik bölümünü oluşturur.
Böbrek taşı belirtileri
Böbrek taşlarının en yaygın belirtisi, sırtta ve yanlarda keskin, şiddetli, kramp tarzında ağrıdır. Bu ağrı genellikle alt karın veya kasıklara doğru yansır. Ağrı genellikle aniden başlar ve dalgalar halinde gelir. Eğer böbrek taşı çok küçükse hiçbir belirtiye neden olmayabilir.
Böbrek taşının diğer belirtileri şunlardır:
- Yoğun idrara çıkma hissi
- İdrar yaparken yanma veya batma hissi
- İdrarda kan
- Mide bulantısı ve kusma
- Ateş
- Titreme
- Az miktarda idrar yapmak
Böbrek taşı teşhisi
Böbrek taşı teşhisi, detaylı bir sağlık öyküsü ve fizik muayene gerektirir . Diğer testler şunları içerir:
- Kalsiyum, fosfor, ürik asit ve elektrolitler için kan testleri
- Böbrek fonksiyonlarını değerlendirmek için kan üre azotu (BUN) ve kreatinin
- Kristalleri, bakterileri, kan ve lökosit hücreleri kontrol etmek için idrar tahlili
- Türlerini belirlemek için geçen taşların incelenmesi
Taşların yerini, boyutunu, sayısını ve tıkanıklığa sebep olup olmadığını belirlemek için aşağıdaki testler kullanılır.
- Karın röntgeni
- İntravenöz piyelogram (IVP)
- Retrograd piyelogram
- Alt batın ultrasonu (en çok tercih edilen test)
- Karın ve böbreklerin MRI taraması
- Karın BT taraması
BT taramasında ve IVP’de kullanılan kontrast madde böbrek fonksiyonlarını etkileyebilir. Ancak, normal böbrek fonksiyonu olan kişilerde bu bir endişe edlecek bir durum değildir.
Böbrek taşı tedavisi
Tedavi, taşın türüne göre şekillendirilir.
Günde altı ila sekiz bardak su içmek idrar akışını artırır. Susuz kalmış veya şiddetli mide bulantısı ve kusması olan kişilerin intravenöz sıvılara ihtiyacı olabilir.
Diğer tedavi seçenekleri şunları içerir:
İlaç tedavisi
Şiddetli ağrı tedavisi için ağrı kesici narkotik ilaçlar gerekebilir. Enfeksiyon varlığı antibiyotiklerle tedavi gerektirir.
Diğer ilaçlar şunları içerir:
- Ürik asit taşları için allopurinol
- Kalsiyum taşlarının oluşmasını önlemek için tiyazid diüretikleri
- İdrarı daha az asidik hale getirmek için sodyum bikarbonat veya sodyum sitrat
- Kalsiyum taşlarının oluşmasını önlemek için fosfor çözeltileri
- Ağrı için ibuprofen, asetaminofen, naproksen sodyum
Taş kırma (ESWL)
Ekstrakorporeal şok dalgası litotripsi, büyük taşları kırmak için ses dalgalarını kullanır, böylece taşlar üreterlerden mesanenize daha kolay geçebilirler. Bu prosedür rahatsız edici olabilir ve hafif anestezi gerektirebilir. Karın ve sırtta morluklara, böbrek ve yakın organlarda kanamaya neden olabilir.
Ameliyat (Perkütan nefrolitotomi)
Böbrek taşı ameliyatında, cerrah küçük bir kesiden taşları çıkarır. Aşağıdaki durumlarda bu prosedüre ihtiyaç duyabilir:
- Taş tıkanıklığa ve enfeksiyona neden oluyorsa
- Böbreklere zarar veriyor
- Taş kanallardan geçemeyecek kadar büyükse
- Ağrı kontrol edilemiyorsa
Üreteroskopi
Üretere veya mesaneye bir taş sıkıştığında, doktorunuz onu çıkarmak için üreteroskop adı verilen bir alet kullanabilir.
Üretra içine kamera takılı küçük bir tel sokulur ve mesaneye geçirilir. Doktor daha sonra taşı yakalamak ve çıkarmak için küçük bir kıskaç kullanır. Taş daha sonra analiz için laboratuvara gönderilir.
