Kabızlık, bağırsak hareketlerinin yavaşlaması, hafta üç veya daha az sayıda, sert ve kuru dışkılama ile karakterize olan sindirim sorunudur. En yaygın görülen sindirim sorunlarından biridir. Akut ve kronik olmak üzere iki formu vardır. Birkaç hafta veya daha uzun süren kabızlık, kronik kabızlık olarak nitelendirilir. Akut kabızlık ise ara sıra ortaya çıkan ve genellikle birkaç gün süren kabızlık türüdür. Kronik kabızlığın altta yatan fizyolojik bir problem olup olmadığı yönünden araştırılması gerekir. Akut kabızlık, çoğu zaman diyet veya rutindeki değişiklikler veya yetersiz lif alımı nedeniyle olur.
Kabızlık neden olur?
Kabızlık, kolonunuzun atıklardan (dışkı) çok fazla su emmesi nedeniyle olur, bu da dışkıyı kurutur, kıvamı sertleştirir ve vücuttan dışarı atılmasını zorlaştırır.
Kas kasılmaları dışkıyı kolondan rektuma doğru iter ve dışkı rektuma ulaştığında suyun çoğu emilerek dışkıyı katı hale getirir. Kolonun kas kasılmaları yavaş veya güçsüz olduğunda, dışkı kolonda çok yavaş hareket eder ve bu da çok fazla su emilmesine neden olur.
Kabızlığın birçok nedeni vardır. En sık nedeni beslenme ve yaşam tarzıdır ve küçük değişikliklerle sorun ortadan kaldırılabilir. Bunlar arasında aşağıdakiler sayılabilir:
- Beslenme düzenindeki değişiklikler
- Yetersiz lif alımı
- Yetersiz sıvı alımı
- Hareketsizlik
- Tuvalete gitmeyi geciktirme
Bazı durumlarda kabızlığın nedeni daha ciddi sağlık problemleri olabilir. Bunlar arasında aşağıdakiler sayılabilir.
- Anüs çevresindeki deride küçük yırtıklar (anal fissür)
- Bağırsaklarda tıkanıklık (bağırsak tıkanıklığı)
- Kolon kanseri
- Kolonun daralması (bağırsak darlığı)
- Kolona baskı yapan diğer karın kanseri
- Rektum kanseri
- Vajinanın arka duvarından rektum çıkıntısı (rektosel)
- Vücut fonksiyonlarını kontrol eden sinirlerde hasar (otonom nöropati)
- Multipl skleroz
- Parkinson hastalığı
- Omurilik yaralanması
- İnme
- Bağırsak hareketine izin vermek için pelvik kasları gevşetememe (anismus)
- Gevşeme ve kasılmayı doğru bir şekilde koordine etmeyen pelvik kaslar (dissinerji)
- Zayıflamış pelvik kaslar
- Diyabet
- Aşırı aktif paratiroid bezi (hiperparatiroidizm)
- Hamilelik
- Hipotiroidizm
- Hiperkalsemi
- Bazı ilaçlar (antiasit, bazı ağrı kesiciler v.b)
Kabızlık belirtileri
Her kişinin normal bağırsak hareketi düzeni farklı olabilir. Bazı bireyler günde üç kez, bazıları ise iki günde bir kez dışkılama ihtiyacı duyar.
Bununla birlikte, aşağıdaki belirtilerle karşılaşırsanız kabız olabilirsiniz:
- Haftada üç veya daha az bağırsak hareketi
- Sert, kuru dışkı geçmek
- Dışkılama sırasında zorlanma veya ağrı
- Tuvalet ihtiyacını giderdikten sonra bile dolgunluk hissi
- Karında şişlik ve ağrı
- Rektal tıkanıklık yaşamak
Kabızlık için risk faktörleri
Kötü bir diyet ve egzersiz yapmamak kabızlık için en önemli risk faktörleridir. Aşağıdaki durumlarda da daha büyük risk altında olabilirsiniz:
- 65 yaş ve üstü: Yaşlı yetişkinler fiziksel olarak daha az aktif olma, altta yatan hastalıklara sahip olma ve daha zayıf yeme eğilimindedir.
- Yatalak olmak: Omurilik yaralanmaları gibi belirli tıbbi durumları olanlar genellikle bağırsak hareketlerinde zorluk çekerler.
- Kadınlar veya çocuklar: Kadınlar erkeklerden daha sık kabızlık atakları geçirir ve çocuklar yetişkinlerden daha sık etkilenir.
- Hamile: Hormonal değişiklikler ve büyüyen bebeğinizin bağırsaklarınıza yaptığı baskı kabızlığa neden olabilir.
Kabızlık teşhisi
Genel bir fizik muayene ve rektal muayeneye ek olarak, doktorlar kronik kabızlığı teşhis etmek ve nedenini bulmaya çalışmak için aşağıdaki testleri kullanır:
- Kan testleri: Doktorunuz hipotiroidizm veya yüksek kalsiyum seviyeleri gibi sistemik bir durumu tespit etmek için kan testlerinden yararlanabilir .
- Röntgen: Röntgen, doktorunuzun bağırsaklarımızın tıkalı olup olmadığını ve kolon boyunca dışkı olup olmadığını belirlemesine yardımcı olabilir.
- Rektum ve alt veya sigmoid kolonun incelenmesi (sigmoidoskopi): Bu prosedürde doktorunuz, rektumunuzu ve kolonunuzun alt kısmını incelemek için anüsünüze ışıklı, esnek bir tüp yerleştirir.
- Rektumun ve tüm kolonun incelenmesi (kolonoskopi): Bu tanı prosedürü, doktorunuzun tüm kolonu esnek, kamera donanımlı bir tüple incelemesini sağlar.
- Anal sfinkter kas fonksiyonunun değerlendirilmesi (anorektal manometri): Bu prosedürde doktorunuz anüsünüze ve rektumunuza dar, esnek bir tüp yerleştirir ve ardından tüpün ucunda küçük bir balonu şişirir. Cihaz daha sonra sfinkter kasından geri çekilir. Bu prosedür, doktorunuzun bağırsaklarınızı hareket ettirmek için kullandığınız kasların koordinasyonunu ölçmesini sağlar.
- Anal sfinkter kas hızının değerlendirilmesi (balon çıkarma testi): Genellikle anorektal manometri ile birlikte kullanılan bu test, suyla doldurulmuş ve rektumunuza yerleştirilmiş bir balonu dışarı itmeniz için geçen süreyi ölçer.
- Yiyeceklerin kolondan ne kadar iyi geçtiğinin değerlendirilmesi (kolonik geçiş çalışması): Bu prosedürde, radyoopak işaretleyici veya kablosuz kayıt cihazı içeren bir kapsülü yutabilirsiniz. Kapsülün kolonunuzdaki ilerleyişi 24 ila 48 saat içinde kaydedilecek ve X-ışınlarında görülecektir.Bazı durumlarda, radyokarbonla aktifleştirilmiş yiyecekler yiyebilirsiniz ve özel bir kamera bu işaretli yiyeceklerin ilerlemesini kaydeder (sintigrafi). Doktorunuz bağırsak kası işlev bozukluğu belirtileri ve yiyeceklerin kolonunuzda ne kadar iyi hareket ettiğini belirleyecektir.
- Dışkılama sırasında rektumun röntgeni (defekografi): Bu işlem sırasında doktorunuz baryumdan yapılmış yumuşak bir macunu rektumunuza sıkar. Daha sonra baryum macununu dışkı yapar gibi çıkarmanızı ister. Baryum, X-ışınlarında görünür ve bir sarkma veya kas fonksiyonu ve kas koordinasyonu ile ilgili sorunları ortaya çıkarabilir.
- MRI defekografisi: Bu prosedür sırasında, baryum defekografisinde olduğu gibi, bir doktor rektumunuza kontrast jeli sıkacaktır. Daha sonra jeli dışkılar gibi çıkarmanız istenecektir. MRI, dışkılama kaslarının işlevini görselleştirebilir ve değerlendirebilir. Bu test ayrıca rektosel veya rektal prolapsus gibi kabızlığa neden olabilecek sorunları teşhis edebilir.
Kabızlık tedavisi
Kabızlık tedavisi genellikle diyet ve dışkının bağırsaklarınızdan geçme hızını artırmaya yönelik yaşam tarzı değişiklikleri ile başlar. Bu değişiklikler yardımcı olmazsa, doktorunuz ilaç veya ameliyat önerebilir.
Diyet ve yaşam tarzı değişiklikleri
Doktorunuz kabızlığınızı gidermek için aşağıdaki değişiklikleri önerebilir:
- Lif alımınızı artırın: Diyetinize lif eklemek, dışkınızın ağırlığını artırır ve bağırsaklarınızdan geçişini hızlandırır. Yavaş yavaş her gün daha fazla taze meyve ve sebze yemeye başlayın. Tam tahıllı ekmekleri ve tahılları seçin. Doktorunuz her gün tüketmek için belirli miktarda lif önerebilir. Genel olarak, günlük diyetinizdeki her 1000 kalori için 14 gram lif hedefleyin.Yediğiniz lif miktarında ani bir artış şişkinlik ve gaza neden olabilir, bu nedenle yavaş başlayın ve birkaç hafta içinde hedefinize doğru ilerleyin.
- Haftanın çoğu günü egzersiz yapın: Fiziksel aktivite, bağırsaklarınızdaki kas aktivitesini arttırır. Haftanın çoğu günü egzersiz yapmaya çalışın. Halihazırda egzersiz yapmıyorsanız, bir egzersiz programına başlamak için yeterince sağlıklı olup olmadığınızı doktorunuzla konuşun.
- Dışkılama dürtüsünü görmezden gelmeyin: Tuvalete zaman ayırın, dışkılama ihtiyacı hissettiğinizde bunu ertelemeyin
Kabızlık ilaçları
Diyet ve yaşam tarzı değişiklikleri yeterli olmadığında doktorunuz aşağıdaki ilaçları önerebilir:
- Lif takviyeleri: Lif takviyeleri dışkınıza hacim kazandırır. Hacimli dışkılar daha yumuşak ve geçişi daha kolaydır. Lif takviyeleri arasında psilyum, kalsiyum polikarbofil, maltodekstrin ve metilselüloz bulunur.
- Uyarıcılar: Bisacodyl ve sennosides gibi uyarıcılar bağırsaklarınızın kasılmasına neden olur.
- Ozmotik laksatifler: Ozmotik laksatifler, bağırsaklardan sıvı salgılanmasını artırarak ve bağırsak hareketlerini uyarmaya yardımcı olarak dışkının kolonda hareket etmesine yardımcı olur. Örnekler arasında oral magnezyum hidroksit, magnezyum sitrat, laktuloz , polietilen glikol sayılabilir.
- Yağlar: Mineral yağ gibi kayganlaştırıcılar, dışkının kolonunuzda daha kolay hareket etmesini sağlar.
- Dışkı yumuşatıcılar: Dokusat sodyum ve dokusat kalsiyum gibi dışkı yumuşatıcıları, bağırsaklardan su çekerek dışkıyı nemlendirir.
- Lavmanlar ve fitiller: Lavmanlar dışkıyı yumuşatmak ve bağırsak hareketi oluşturmak için faydalı olabilir. Gliserin veya bisakodil fitiller ayrıca kayganlık ve stimülasyon sağlayarak dışkıyı vücuttan çıkarmaya yardımcı olur.
- Bağırsaklarınıza su çeken ilaçlar: Kronik kabızlığı tedavi etmek için bir dizi reçeteli ilaç mevcuttur. Lubiprostone, Linaklotid ve Plekanatid bağırsaklarınıza su çekerek ve dışkı hareketini hızlandırarak çalışır.
- Serotonin 5-hidroksitriptamin 4 reseptörleri: Prucaloprid, dışkıyı kolondan geçirmeye yardımcı olur.
- Periferik olarak etkili mu-opioid reseptör antagonistleri: Kabızlığa opioid ağrı kesici ilaçlar neden oluyorsa , naloxegol ve metilnaltrekson gibi ilaçlar, bağırsağın hareket etmesini sağlamak için opioidlerin bağırsak üzerindeki etkisini tersine çevirir.
Pelvik kaslarınızı yönetmek
Biofeedback eğitimi, pelvisinizdeki kasları gevşetmeyi ve sıkılaştırmayı öğrenmenize yardımcı olacak cihazları kullanan bir terapistle çalışmayı içerir. Dışkılama sırasında pelvik taban kaslarınızı doğru zamanda gevşetmek, dışkıyı daha kolay çıkarmanıza yardımcı olabilir.
Biofeedback seansı sırasında rektumunuza kas gerginliğini ölçmek için özel bir tüp (kateter) yerleştirilir. Terapist, pelvik kaslarınızı dönüşümlü olarak gevşetmek ve sıkmak için egzersizler boyunca size rehberlik eder. Bir makine kas gerginliğinizi ölçer ve kaslarınızı ne zaman gevşettiğinizi anlamanıza yardımcı olması için sesler veya ışıklar kullanır.
Ameliyat
Diğer tedavileri denediyseniz ve kronik kabızlığınıza bir tıkanıklık, rektosel veya darlık neden oluyorsa cerrahi bir seçenek olabilir.
Diğer tedavileri deneyen ve başarılı olamayan kişiler için kolonda anormal derecede yavaş dışkı hareketi olan kişiler için kolonun bir kısmının cerrahi olarak çıkarılması bir seçenek olabilir. Tüm kolonu çıkarmak için cerrahi nadiren gereklidir.
