Antidot, bir ilacın veya bir zehirin etkilerine azaltan veya tamamen ortadan kaldıran maddelerin genel adıdır. Antidot, halk arasında panzehir olarak bilinmektedir. Farmakologlar arasında ise yetim ilaç olarak adlandırılmaktadır. Yetim ilaç olarak anılmasının sebepleri, üretim maliyetinin yüksek olması, ilaç firmalarının bu ilaca ilgisinin az olması gibi nedenler sayılabilir. Bu yüzden yeni antidot çok az geliştirilir.
Zehirlenmelerde, antidotların hayati önemi vardır. Antidotların doğru kullanımı mortalite ve morbiditeyi önemli ölçüde azaltır.
Antidotların kullanım şekli, hayatı tehdit eden zehirlenmelerde tek doz olarak, ihtiyaç duyulması halinde tekrarlayan dozlar şeklinde uygulanır.
Antidotların sınıflandırması
- Kimyasal antagonistler
- Fizyolojik antagonistler
- Farmakolojik antagonistler
- Metabolizma düzeyindeki antagonistler
Kimyasal antagonistler
Vücutta zehirle kimyasal kompleks oluşturur. Bu yolla zehiri etkisiz hale getirir. Oluşan bu kimyasal durum sonucunda zehirin vücuttan atılım hızıda artabilir.
| Zehir | Antidot |
| Civa, arsenik, bizmut, kadmiyum | Dimerkaprol |
| Kurşun | Kalsiyum disodyum EDTA, penisilamin, dimerkaprol |
| Demir | Demir Desferrioksamin (deferoksamin) |
| Bakır ve altın bileşikleri | Penisilamin |
| Heparin | Protamin sülfat |
| Asetaminofen (parasetamol) | N-asetilsistein |
| Siyanürler ve sodyum nitroprusiyat | Hidroksikobalamin |
Fizyolojik antagonistler
Zehirlenme etkeni tarafından etkilenen yapılar üzerinde zıt yönde etki yapan maddelerdir.
| Zehir | Antidot |
| Konvülsiyon yapıcılar | Diazepam, barbitüratlar |
| Vazokonstriktör ilaçlar | Nitritler ve diğer vazodilatörler |
| Amfetaminler | Klorpromazin ve türevleri |
| İzoniazid | Pridoxin |
Farmakolojik antagonistler
Zehirlenme etkeninin etkilediği reseptörü bloke ederek zehiri etkisiz hale getirirler.
| Zehir | Antidot |
| Narkotik analjezikler | Naloksan |
| Muskarinik ilaçlar ve antikolinesterazlar | Atropin |
| Atropin | Fizostigmin |
| Histamin | Antihistaminikler |
Metabolizma düzeyindeki antagonistler
| Zehir | Antidot |
| Oral antikoagülanlar | K1 vitamini |
| Karbonmonoksit | CO Saf Oksijen |
| Methotreksat | Folinik asit |
| Metil alkol ve etilen glikol | Etanol |
| Siyanür | Sodyum tiyosülfat |
| Asetaminofen | NAC |
| Organofosfatlar | Obidoksim |
| Methemoglobinemi | Metilen mavisi |
Diğer güncel antidotlar
| Zehir | Antidot |
| Etil Alkol | Zitramin |
| Mantar | Silibinin |
| Antikoagülan | Dabigatran, Rivaroksaban, Apiksaban, Edoksaban |
